Aksum - Kamień króla Ezany

Niedaleko centrum Aksum można zobaczyć Kamień króla Ezany (coś w rodzaju egipskiego kamienia z Rosetty) zawierający inskrypcje z czasów pierwszego chrześcijańskiego cesarza Ezany, na którym po sabatejsku, w języku gyyz i po grecku sławi się czyny władcy.

Kamień króla Ezany

Cesarz Ezana upamiętnił szereg swoich podbojów, wypraw wojennych, sięgających w głąb Afryki aż po rzekę Nil. Jedna z inskrypcji, wypisana na cześć podboju i deportacji ludu Bedża głosiła:

Ezana, król Aksum [...] władca władców, syn boga Mahrema, nigdy przez wroga nie pokonany.

Z kolei inna inskrypcja, upamiętniająca wyprawę do Nubii głosi:

Przez potęgę Pana niebios, który jest w niebie i na ziemi, władcy wszelkiego istnienia [...] Przez potęgę Pana niebios, który okazał mi łaskę, Pana, co rządzi na wieki i żaden wróg go nie zwycięża! Aby nie powstał przeciw mnie żaden nieprzyjaciel i aby żaden mnie nie ścigał – niech tak się stanie przez potęgę Pana wszechświata^[


Druga inskrypcja pochodzi z czasów, gdy Ezana był już chrześcijaninem. Nie jest do końca pewne w którym roku przyjął chrzest. Według tradycji był to rok 333. Inne sugerowane daty to 327 i 340. Tradycyjna lista królów etiopskich nie wspomina o władcy imieniem Ezana. Według listy chrześcijaństwo zostało wprowadzone przez dwóch władców o imionach Abreha i Atsbeha. Bardzo możliwe że chodziło właśnie o Ezanę i jego brata Sezanę i były to ich imiona z chrztu. Wraz z chrztem Ezana wprowadził Aksum w krąg cywilizacji judeo-chrześcijańskiej

Inskrypcje w języku gyyz

W górnej części kamienia inskrypcje w języku sabejskiem a na dole w języku gyyz

Język gyyz (także geez bądź ge'ez) należy do grupy języków etiopskich (etiosemickich), i był używany w królestwie Aksum w mowie i piśmie od IV wieku. Między XI a XIX wiekiem gyyz był językiem literackim, a obecnie jest jedynie językiem liturgicznym Ortodoksyjnego Kościoła Etiopskiego. Ze współcześnie używanych języków, największe podobieństwo do gyyz wykazuje język tigrinia, używany na terenach z grubsza pokrywających się z obszarem dawnego królestwa Aksum.

Etiopia państwem wielonarodowościowym, a co za tym idzie wielojęzykowym. Liczbę języków, którymi mówi się w samych jej granicach, szacuje się obecnie na ok. 90. Pismo etiopskie, mające 2 tysiące lat, rozwinęło się z pisma sabejskiego, zachowanego w postaci starożytnych kamiennych inskrypcji, dokumentujących przyjęcie chrześcijaństwa przez króla Aksum. Pismo etiopskie używane było początkowo do zapisu gyyz języka państwa Aksum, na który tłumaczono religijne księgi. Z języka gyyz, lub też równolegle z nim, rozwinęły się inne języki semickie Etiopii: amharski, tygrinia, tygre, grupa dialektów guragie, harari i argobba, które nabierały stopniowo znaczenia. Szczególnego znaczenia zaś nabrał amharski, język grupy etnicznej Amharów, z której przez prawie 700 lat wywodzili się kolejni cesarze. Amharski przejął funkcję gyyz w roli lingua franca, języka komunikacji międzykulturowej i sprawuje ją do dziś

Sytuacja językowa w rodzinie języków etiosemickich jest analogiczna do tej w europejskiej rodzinie języków romańskich, gdzie podstawą francuskiego, włoskiego i hiszpańskiego była klasyczna łacina, która pozostała przez długie wieki językiem ekspresji literackiej.